«Περί μελαγχολίας...»

Κλεάνθης Γρίβας

Σας παραθέτουμε ένα κείμενο του γνωστού και συμπαθούς ψυχιάτρου (και συγγραφέα) Κλεάνθη Γρίβα, όπως αυτό δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Στέλιος Καζαντζίδης – Αφιέρωμα», του οποίου επιμελήθηκε ο Θωμάς Κοροβίνης. (εκδόσεις ΠΑΝΟΣ).

«Ο Καζαντζίδης έχει στη φωνή του μια διαρκή μελαγχολία, ένα κλαυθμύρισμα και κατάθλιψη. Ανεξάρτητα από το μέγεθος της φωνής ή την ποιότητα του ηχοχρώματος. Υποτίθεται ότι το τραγούδι συνιστά κατάφαση ζωής, όχι άρνησή της. Η μελαγχολία συντελεί στην περιστροφή των δραστηριοτήτων του ανθρώπου, το άτομο αυτοπεριορίζεται για να κάνει εξοικονόμηση ενέργειας και να αναλάβει. Σαν πράξη αντιπροστατευτική για να κάνω καινούργιο ξεκίνημα τη δέχομαι αλλά μόνο σαν τέτοια. Η γνώμη μου καθορίζεται όχι από την ποιότητα ή την αξία της φωνής αλλά από το συναίσθημα, που προκαλεί. Ο Μπιθικώτσης έχει μια πέτρινη φωνή, καταπληκτική στην οποία αναγνωρίζει ο καθένας τον εαυτό του, ένα στοιχείο διεκδίκησης. Ακόμα και όταν τραγουδάει τραγούδια που περιέχουν τη μελαγχολία, είναι μια μελαγχολία αγωνιστική, όχι μελαγχολία παραίτησης. Θεωρώ ότι είναι εκπληκτική φωνή κι έχει καλύψει την έννοια «τραγούδι» στην Ελλάδα, η Μαρία Φαραντούρη. Εκείνο που δεν αντέχω στην καλλιτεχνική δημιουργία, είτε πρόκειται για τραγούδι, είτε για γλυπτική, είτε για κάθε μορφή τέχνης, είναι η παραίτηση. Ότι εμπεριέχει το στοιχείο της παραίτησης μου προκαλεί απώθηση. Η «Γκουέρνικα», για παράδειγμα, έχει ένα θέμα αυτό καθεαυτό εφιαλτικό. Αλλά έχει ένα στοιχείο ρωμαλεότητας και ξεπερνάει αυτό που εκφράζει μετατρέποντας τη θλίψη και την αγανάκτηση σε διάθεση για ξεπέρασμά της.»


Το κείμενο αυτό το παραθέτουμε για δύο λόγους:

Ο πρώτος απαντά στο χαρακτήρα του blog μας. Δηλώσαμε εξαρχής ότι στόχος μας δεν είναι να αξιολογήσουμε θετικά τον Στέλιο Καζαντζίδη, με υπερβολή και προκατάληψη. Δεν επιθυμούμε μια ακόμα αγιογραφία του απόλυτου λαϊκού τραγουδιστή. Στη βάση αυτή, το παρόν κείμενο, εφόσον δεν προσβάλει και δεν προκαλεί, δίνει το έναυσμα για αντιγνωμία. Θέτει τα όρια σε ένα πεδίο αναζήτησης και έρευνας.

Ο δεύτερος λόγος, είναι η αναφορά στη «Γκουέρνικα», το διασημότερο ίσως έργο του Ισπανού ζωγράφου Πάμπλο Πικάσο.

Διαβάζοντας το κείμενο του Κλεάνθη Γρίβα, διαπιστώνουμε μια νομοτελειακή κατάληξη σε ένα συμπέρασμα, που δεν είναι βολικό για εμάς.

Το συμπέρασμα, στο οποίο οδηγείται κάποιος μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: «Ο Καζαντζίδης έχει φωνή αλλά δεν “τραγουδάει”».

Κάποιες φορές η λογικοφάνεια των προτάσεων είναι πιο ισχυρή από την λογική των ανθρώπων. Το συμπέρασμα του παρόντος κειμένου, το εξάγουμε βάσει της λογική μας, έχοντας όμως παραπλανηθεί από ένα αβάσιμο δεδομένο αξιολόγησης.

Ποιο είναι αυτό; «Υποτίθεται ότι το τραγούδι συνιστά κατάφαση ζωής, όχι άρνησή της». Αυτό είναι σαφώς μια αυθαίρετη θεώρηση.

Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το κείμενο του δημοφιλούς ψυχιάτρου σοφιστεία. Σοφιστεία διότι είναι ευλογοφανές καθώς στερείται νοήματος και βάσης. Αποκτά νόημα μόνον αν δεχθούμε την άποψη ότι το τραγούδι συνιστά κατάφαση ζωής. Ας γενικεύσουμε όμως λίγο το θέμα. Ο Καζαντζίδης είναι μελαγχολικός; Σαφώς και είναι. Το ύφος του συνολικά, τον χαρακτηρίζει τοιουτοτρόπως.

Είναι όμως ανάκληση της ζήσης τα τραγούδια του; 

Αν τα εξετάσουμε επιφανειακά είναι όντως μια άρνηση. Κάθε εξέλιξη όμως, και αυτό είναι κανόνας της φύσης και της κοινωνίας των ανθρώπων, είναι αποτέλεσμα μιας άρνησης.

Με αυτό λέμε απλά πως τα τραγούδια του Καζαντζίδη καθίστανται εξεγερτικά και ανατρεπτικά στο βαθμό που ο κόσμος ακούγοντάς τα συνειδητοποιεί την ωμοβόρα πραγματικότητα ή βιώνοντάς το περιεχόμενό τους, βρίσκει σε αυτά μια διέξοδο.

Κακά τα ψέματα, όπως είπε κάποτε και ο Σταύρος Κουγιουμτζής στο Λευτέρη Παπαδόπουλο:

«τραγούδι είναι αυτό που εμφανίζεται με τον Ελύτη και τον Καβάφη ή αυτό που λέει στο σκαλί το τελευταίο/ την καταστροφή μου κλαίω; Κατέληξα ότι τραγούδι είναι το δεύτερο.»

Αναφορικά με τη «Γκουέρνικα», τον δημοφιλή πίνακα του Πάμπλο Πικάσο, που αναφέρθηκε στο κείμενο του Γρίβα, λίγα θα γράψουμε.

Ο Πικάσο εμπνεύστηκε το έργο όταν, στις 26 Απριλίου του 1937, στα πλαίσια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, Γερμανοί πιλότοι της αεροπορίας των εθνικιστών βομβάρδισαν την κωμόπολη Γκερνίκα της «Χώρας των Βάσκων».

Αυτός ο τεράστιος καμβάς (3,49 Χ 7,77μ.) περιγράφει την απανθρωπιά, τη βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου. Ήταν παραγγελία της δημοκρατικής κυβέρνησης της Ισπανίας για μια έκθεση στο Παρίσι το 1937.

Η Γκουέρνικα

Περιμένουμε να σχολιάσετε τη δημοσίευση και να αναφέρετε τι συναισθήματα και τι σκέψεις σας γεννά ο πίνακας του Πικάσο.


Διαβάστε ακόμα:

• Όσο μπορείς
• Οι κοινωνικές ευαισθησίες του Στέλιου Καζαντζίδη
• Το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ