Γιατί έμεινε στην ιστορία ο Στέλιος Καζαντζίδης;

Διαβάσαμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον μια διαδικτυακή συζήτηση με τίτλο «Γιατί έμεινε στην ιστορία ο Στέλιος Καζαντζίδης» στο γνωστό πια, «Ρεμπέτικο Φόρουμ». Στη συζήτηση αυτή, εντοπίζεται το αιώνιο δίλλημα Καζαντζίδης ή Ρεμπέτικο σε κάποιες συγκρίσεις τύπου: Νταλγκάς και Καζαντζίδης ή Καζαντζίδης και Νούρος.

Εξ αρχής, δημιουργήσαμε αυτό το blog για να προβάλλουμε το έργο και τη συνολική προσφορά του Στέλιου Καζαντζίδη, μακριά από προκαταλήψεις και υπερβολές. Για εμάς ο Καζαντζίδης δεν υπήρξε ο πλέον τεχνικός τραγουδιστής. Συγκριτικά με κάποιους – όχι όλους ασφαλώς - τραγουδιστές της Σμυρναϊκής αλλά και της Πειραιώτικης «σχολής», υστερεί σε γυρίσματα και έκταση.


Η διαπίστωση αυτή, οδηγεί μερικούς ακροατές του «ρεμπέτικου» στο εξής απλό συμπέρασμα: Ο Νταλγκάς είναι καλύτερος από τον Καζαντζίδη. Μπορεί να έχουν και δίκαιο. Μπορεί να έχουν και άδικο. Σε ότι αφορά στο τεχνικό κομμάτι, μάλλον έχουν δίκιο. Αλλά στην τέχνη δεν υπάρχει μόνο ο καλύτερος. Υπάρχει και ο μεγαλύτερος. Εκεί πιστεύουμε δεν τίθεται θέμα σύγκρισης.

Ο Καζαντζίδης υπήρξε αν όχι ο καλύτερος – γιατί αδικούμε έτσι, σπουδαίους μα ελάχιστα προβεβλημένους τραγουδιστές – ο μεγαλύτερος Έλληνας τραγουδιστής. Τραγούδησε για τους μεγαλύτερους δημιουργούς της εποχής του, διαμόρφωσε ερμηνευτικά ένα είδος σε δεδομένη κοινωνική, πολιτική και οικονομική συγκυρία, επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τα μουσικά και κοινωνικά δρώμενα, υπήρξε ο πλέον λαοφιλής έλληνας επί σειρά ετών. Για ποιον άλλο Έλληνα τραγουδιστή, πιστεύει κάποιος, θα συνεδρίαζε και θα ψήφιζε νόμο η Βουλή των Ελλήνων, ώστε να τον απαλλάξει από ένα συμβόλαιο με επαχθείς ή μη όρους;

Βέβαια, ο «μύθος» που θα ακολουθεί για χρόνια ακόμα το όνομά του, ερμηνεύεται μόνο αν εξετάσουμε τα ζητήματα μακροσκοπικά και διεθνιστικά. Η παγκόσμια συγκυρία επέβαλε τους «μύθους». Το έχουμε ξαναγράψει άλλωστε: Πως η τόσο συντηρητική κοινωνία της Τουρκίας αποδέχθηκε και κυριολεκτικά λάτρεψε, έναν ομοφυλόφιλο τραγουδιστή σαν τον Ζεκί Μουρέν; Γιατί τόσοι Αμερικανοί ντύνονται σαν τον Έλβις Πρίσλεϊ και πιστεύουν πως ο «Βασιλιάς» ζει;

Το κοινό στοιχείο των δύο, με τον Καζαντζίδη δεν ήταν ούτε η καταγωγή, ούτε η φτώχεια, ούτε η μετεμφυλιακή Ελλάδα. Το κοινό στοιχείο ήταν η εποχή. Μια εποχή στην οποία, με την εισδοχή των οπτικοακουστικών μέσων στις κοινωνίες και την μαζική – θα μπορούσαμε να πούμε - «κατανάλωση τους», αρχίζει να αναπτύσσεται ένα σύστημα προώθησης. Στις δεκαετίες του 50 και του 60, το εμβρυακό αυτό «star system», μπορούσε και ίσως θέλησε να επιβάλει ένα Καζαντζίδη.

Και ο Καζαντζίδης βρέθηκε.

Το σύστημα της εποχής έδινε στον ακροατή την αφορμή να αναζητήσει τον καλλιτέχνη της επιλογής του μα δεν του έδινε ακόμα τη δυνατότητα να τον γνωρίσει. Έτσι πολλοί ακούγανε τον Καζαντζίδη, μα κάποιοι δεν τον ξέρανε «στην φάτσα». Πολλοί μαθαίνανε για κείνον από ανυπόστατες αφηγήσεις τρίτων και πλάθανε ένα μύθο. Αυτό το πράγμα συνέβαινε και πριν τον Καζαντζίδη, αλλά σε τοπικό επίπεδο, αφού τα ανεπαρκή μέσα προώθησης και η κατά τόπους ισχύουσες μουσικές παραδόσεις, δεν επέτρεπαν την καθολική, την πανελλαδική προβολή. Σήμερα πάλι, είναι αδύνατον να μυθοποιήσεις καλλιτέχνες που βλέπεις και ακούς νυχθημερόν. Γνωρίζεις πότε συνάψανε δεσμούς, πότε φάγανε, ήπιανε και πότε ακριβώς ενεργηθήκαν!

Με τη διαπίστωση αυτή, επιστρέφουμε στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα και στις έριδες μεταξύ Καζαντζιδικών και Νέο Ρεμπέτηδων.
Ο Καζαντζίδης υπήρξε ένας τραγουδιστής εξαιρετικός. Ερμηνευτικά αβυσσαλέος. Ένταση, όγκος, ομοιογένεια και άρθρωση εκπληκτική. Για κάποιον σύγχρονο ποιητή ο Καζαντζίδης υπήρξε η «απόλυτη μορφή συγκινησιακής χρήσης της φωνής». Από κει και πέρα, μπορούσε να κάνει περιορισμένους λαρυγγισμούς και να έχει μια μεγάλη αλλά όχι μοναδική έκταση.

Ο ισχυρισμός, που θέλει τον Καζαντζίδη να τραγουδάει εύκολα τραγούδια και τους προπολεμικούς τραγουδιστές δύσκολα, είναι λανθασμένος. Και μάλιστα για δύο λόγους. Το τραγούδι το κάνει δύσκολο ή εύκολο ο ίδιος ο τραγουδιστής. Πέρα από τις τονικές δυσκολίες που προκύπτουν, τη ερμηνευτική δυσκολία του τραγουδιού καθορίζει ο τραγουδιστής. Ο δεύτερος λόγος, εντοπίζεται στο εξής: Το θέμα δεν είναι αν μπορώ να ανταποκριθώ σε μια ήδη γνωστή ερμηνεία. Δηλαδή, ακούγοντας το «Υπάρχω» πολλοί μπορούμε να το σιγοτραγουδήσουμε υποφερτά για όσους μας ακούνε. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί σε κάποια απαιτητική ερμηνεία του Νούρου φερ’ ειπείν. Ας αναρωτηθούμε όμως: Αν κάποιος ηχογραφούσε πρώτος το «Υπάρχω» θα το απέδιδε τόσο μεγαλειωδώς απλά, όσο ο Καζαντζίδης;

Σε μια εποχή που το λαϊκό τραγούδι περιθωριοποιείται ενώ αντίθετα η νεολαία ρέπει συστηματικά και κατευθυνόμενα στο Ρεμπέτικο τραγούδι, είναι απαράδεκτο να διχογνωμούμε σε βάρος της λαϊκής δημιουργίας. Τον Καζαντζίδη, καλώς ή κακώς, τον γνωρίζουν οι περισσότεροι.

Οι περισσότεροι από αυτούς όμως, επί της ουσίας τον αγνοούν. Αγνοούν το ρεπερτόριό του, τις προτάσεις του, το έργο του, την προσφορά του. Και αν έτυχε να μάθουν το «Υπάρχω», η προπαγάνδα κατά του λαϊκού τραγουδιού τους απομακρύνει από τη λαϊκή ταβέρνα και τους στέλνει, στα πλαίσια της αισιόδοξης μόδας των καιρών μας, σε κάποιο Ρεμπέτικο μαγαζί.

Αφού κανείς πια δεν αντέχει την «κλάψα»…