Ο τραγουδιστής των μεταναστών

Το πλοίο «Κολοκοτρώνης», με το οποίο έφευγαν οι
 Έλληνες μετανάστες για τη Γερμανία.
Αρχείο Μουσείο DOMiD, Κολωνία

Του Γιάννη Μπεκιάρη

«Θυμάμαι, πριν από πολλά χρόνια, στη Γερμανία, ταξιδεύοντας με οτοστόπ, γνώρισα ένα γερμανό συνταξιούχο αστυνομικό, που στα χρόνια της μαζικής μετανάστευσης υπηρετούσε στο τελωνείο. Αυτός μου είπε ότι στις αποσκευές των Ελλήνων, μαζί με τα απολύτως απαραίτητα ρούχα και σκεύη, οι τελωνειακοί συχνά έβρισκαν εικόνες της Παναγίας και σαρανταπεντάρια δισκάκια με τραγούδια του Καζαντζίδη!» (Στέλλιος Ελληνιάδης)

Η δισκογραφική διαδρομή του Καζαντζίδη αρχίζει το 1952. Η Ελληνική μετανάστευση όμως, με την ευρύτερη έννοια της μετοίκησης, έχει μακρόχρονη ιστορία. Eντάθηκε ωστόσο, στον 20ο αιώνα, οπότε και συνέβησαν οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, των οποίων φυσικό επακόλουθο, ήταν η ανάγκη ανοικοδόμησης και εκβιομηχάνισης.

«Η πατερναλιστική διαχείριση της εργατικής δύναμης ήταν τροχοπέδη στη γρήγορη ανάπτυξη του καπιταλιστικού συστήματος», σημειώνει ο Μιχάλης Χλέτσος, επιστημονικός ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας.
Πράγματι, ο καπιταλισμός, η ελεύθερη αγορά, η τεχνοκρατική αντιμετώπιση των κοινωνικών μεγεθών, προϋποθέτουν την εύκολη μετακίνηση εργατικού δυναμικού. Έτσι και οι Έλληνες μετανάστες πριν το 1930 εισέρευσαν ως φτηνό, υγιές και ικανό εργατικό δυναμικό στις μετεμφυλιακές Η.Π.Α . Αλλά και στη Δυτική (τότε) Γερμανία , μετά  τη σύναψη της «Σύμβασης  περί επιλογής και τοποθετήσεως Ελλήνων εργατών εις γερμανικάς επιχειρήσεις» στα 1960 περίπου.

Η εποχή κυριαρχίας του Καζαντζίδη συνέπεσε με το μεταναστευτικό κύμα των δεκαετιών του 50 και του 60. Μέχρι το 60, οπότε και υπογράφηκε η παραπάνω Ελληνο - Γερμανική «Σύμβαση», οι υπερωκεάνιοι μετανάστες πλειοψηφούσαν σε ένα ευρύ και πολυσύνθετο μεταναστευτικό σώμα. Από το 60 και μετά η Ευρώπη - και κυρίως η Δυτική Γερμανία, θα αποτελέσει βασικό μεταναστευτικό προορισμό για του Έλληνες.

Ενδεικτικά αναφέρουμε πως στα 1959 οι μόνιμοι μετανάστες (δηλαδή οι μετανάστες εγκατέλειπαν τη χώρα για περισσότερα του ενός έτη) που επέλεγαν την Αμερική ή την Ωκεανία, αλλά και άλλες περιοχές εκτός Ευρώπης, ήταν 13.871 έναντι μόλις 6.713 με προορισμό την Ευρώπη.

Έλληνες εργάτες σε ορυχείο της Γερμανίας.
Αρχείο Μουσείο DOMiD, Κολωνία

Το 1960 η κατάσταση θα αντιστραφεί και θα διατηρηθεί μέχρι και το 1970. Το 1960, λοιπόν, 17.764  Έλληνες θα μεταναστεύσουν  σε υπερωκεάνιους προορισμούς ενώ 26.927 θα εγκατασταθούν μόνιμα στην Ευρώπη. Παρόλο που η μετανάστευση στην Αμερική θα διατηρηθεί σε υψηλά αλλά σταθερά επίπεδα  καθόλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 60 (20 με 25 χιλιάδες μετανάστες ανά έτος), η μετανάστευση στην Ευρώπη θα ενταθεί και θα σημειώσει ρεκόρ στα 1965,οπότε 87.242 Έλληνες θα μετοικήσουν στις Ευρωπαϊκές χώρες.

Στα 20 αυτά χρόνια, από το 1951 μέχρι και το 1970, οι μόνιμοι μετανάστες είναι κατά κύριο λόγο αγρότες, κτηνοτρόφοι, εργάτες βιομηχανίας και βιοτεχνιών, ψαράδες, υλοτόμοι, άνεργοι…

Βέβαια υπάρχει και το κομμάτι των προσωρινών μεταναστών, που δεν συμπεριλήφθησαν στα προηγούμενα νούμερα, και είναι Έλληνες (κυρίως επαγγελματίες στο χώρο των επικοινωνιών και των μεταφορών με ότι αυτός περιλαμβάνει – δηλαδή πλήρωμα πλοίων, αξιωματικοί του Ναυτικού, υπάλληλοι ταχυδρομείου κτλ) που εγκατέλειψαν την πατρίδα για λιγότερο από ένα έτη.

Υπολογίσαμε πως στα 20 αυτά χρόνια την Ελλάδα εγκατέλειψαν, μόνιμα, περίπου 1.070.258 άνθρωποι, ενώ αν σε αυτούς προσθέσουμε και όλους εκείνους που την εγκατέλειψαν προσωρινά τότε ο συνολικός αριθμός εκείνων που έφυγαν από την Ελλάδα αγγίζει το 1.710.651.

Στον Πίνακα 1 που ακολουθεί, βλέπουμε την μεταναστευτική ιστορία των Ελλήνων σε αριθμούς. Οι αριθμοί δεν αντικατοπτρίζουν πλήρως την κατάσταση που επικρατούσε, αφού στις μετρήσεις δεν συμπεριλαμβάνονται οι γεννήσεις και οι θάνατοι στο εξωτερικό αλλά και ο επαναπατρισμός των Ελλήνων μεταναστών. Δίνουν όμως, μια εκτίμηση της μαζικής φυγής, όπως αυτή καταγράφεται στις Στατιστικές Επετηρίδες από το 1951 μέχρι το 1970, που μας παραχώρησε η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ).

Ο έλεγχος όλων των Επετηρίδων, και για τα 20 αυτά χρόνια, έγινε από εμάς και τα αποτελέσματα καθώς και ότι αναφέρθηκε προηγούμενα είναι αποτέλεσμα διεξοδικής μελέτης.

Για καλύτερη μελέτη του διαγράμματος και σωστότερη εκτίμηση των αριθμητικών μεγεθών, σημειώνουμε πως με βάση την απογραφή του 1951 και του 1961, ο Ελληνικός πληθυσμός ανέρχονταν σε 7.632.801 και 8.102.892 αντίστοιχα.

Πίνακας 1: Ελληνική Μετανάστευση 1951 - 1970

Ο Καζαντζίδης χαρακτηρίζεται, πολλές φορές απαξιωτικά, ως ο τραγουδιστής της μετανάστευσης,  ο παρωχημένος και ξεπερασμένος εκφραστής μιας πραγματικότητας που για κάποιους δεν ήταν δα και κάτι το τόσο φοβερό. «Πήγαιναν στη Γερμανία, δύο βήματα μακριά οι Έλληνες και σιγά τι έγινε…», αναφέρουν μεταξύ άλλων.

Για κάποιους οι άθλιες συνθήκες και η σκληρή αντιμετώπιση της οποίας έτυχαν οι Έλληνες μετανάστες κατά τον 20ο αιώνα, δεν ήταν κάτι το σοβαρό. Αυτό που παραθέσαμε σε εισαγωγικά ειπώθηκε, και μάλιστα σε τηλεοπτική εκπομπή, από έναν αρκετά γνωστό, άνθρωπο της τέχνης (δεν θα του κάνουμε τη χάρη να τον κατονομάσουμε).

Είναι όμως ο Καζαντζίδης ο τραγουδιστής της μετανάστευσης; Ή πιο σωστά, είναι τραγουδιστής κυρίως της μετανάστευσης;

Μονολεκτικά: Όχι!

Και αυτό διαπιστώνουμε μελετώντας την επίσημη δισκογραφία. Τα στοιχεία που συλλέγουμε είναι αποστομωτικά για όλους όσοι συνεχίζουν να υποτιμούν και να ειρωνεύονται, στην ασφάλεια που τους παρέχει η ασχετοσύνη τους και η άγνοια των πολλών.

Στον Πίνακα 2 καταγράφεται ο ακριβής αριθμός των τραγουδιών στο ρεπερτόριο του Καζαντζίδη (μαζί με τις επανεκτελέσεις) με θέμα στιχουργικό την ξενιτιά, που ηχογράφησε από το 1952 μέχρι και το 1970.

Πίνακας 2: Τα τραγούδια του Σ. Καζαντζίδη για την ξενιτιά

Μετά το 1970, και μέχρι το τέλος της ζωής του, ο Καζαντζίδης τραγούδησε άλλα 10 τραγούδια (συμπεριλαμβανομένων των επανεκτελέσεων και των τραγουδιών που αφορούν στους πρόσφυγες και όχι αποκλειστικά στους οικονομικούς μετανάστες). Συνολικά σε μια δισκογραφία που μετρά 846 πρώτες εκτελέσεις (και περίπου 990 τραγούδια μαζί με τις επανεκτελέσεις και τις ανέκδοτες ηχογραφήσεις, που πλέον κυκλοφορούν), τα τραγούδια για την ξενιτιά είναι μόλις 85, ενώ αν δε συμπεριλάβουμε τις επανεκτελέσεις, το νούμερο μειώνεται σημαντικά, στα μόλις 73 τραγούδια, δηλαδή το 7,3 % περίπου, στο σύνολο του ρεπερτορίου του Καζαντζίδη.

Αξίζει να αναφέρουμε πως στην εποχή εκείνη τραγούδια με θέμα τη μετανάστευση και τη ζωή στην ξενιτιά, γράφτηκαν πάρα πολλά και τραγούδησαν πολλοί. Ίσως όλοι.

Τελικά ο Καζαντζίδης δεν ήταν ο τραγουδιστής της μετανάστευσης, μα ο τραγουδιστής των μεταναστών.



ΥΓ: Όπως αναφέραμε και προηγούμενα επεξεργαστήκαμε δεδομένα που μας παρείχε η Ελληνική Στατιστική Αρχή.

Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τις κες Ελένη Κατσώρχη και Έφη Χαντσούλη, του τμήματος  Στατιστικής Πληροφόρησης που επικοινώνησαν μαζί μας. Όλα όσα καταγράφονται στη δημοσίευση αυτή αλλά και γενικά στο ιστολόγιό μας, είναι αποτέλεσμα μελέτης και σοβαρής προσπάθειας, που ανιδιοτελώς καταβάλουν άνθρωποι που αγαπούν ειλικρινά το λαϊκό τραγούδι και αναπόδραστα τον Στέλιο Καζαντζίδη.

Παρακαλούμε, λοιπόν, τους αναγνώστες μας σε περίπτωση που δανείζονται στοιχεία που προβάλλονται εδώ να κάνουν σαφή αναφορά στην πηγή.

Βοηθείστε και σεις να συντηρηθεί αυτό το ιστολόγιο που κινείται έξω από οικονομικές συναλλαγές… κάθε τύπου και που σέβεται και διαφυλάττει στο ακέραιο τον πνευματικό κόπο που καταβάλουν άλλοι. Ευχαριστούμε.

Οι φωτογραφίες που δημοσιεύουμε δημοσιεύτηκαν και στο omogeneia.ana-mpa.gr